Joseph Conrad – Heart of Darkness (1898)
Heart of Darkness
is om te beginnen een scherpe kritiek op het Europese imperialisme. Op zijn
tocht over de Congo-rivier observeert Marlow (Conrads alter ego) tal van
uitwassen van het o zo nobele ideaal om beschaving in de wildernis te brengen.
De belichaming van deze ontluistering is Kurtz, de multi-getalenteerde agent
van het Central Station, die meer ivoor binnenbrengt dan wie ook. Zijn geheim
blijkt te zijn dat hij ‘zichzelf lostrapte van de aarde’ (He kicked himself
loose of the earth’). Dit houdt vooral in, dat hij zichzelf verbond met de
locale bevolking, waarmee hij de beschaving achter zich liet en zich ging
gedragen als een godheid die aan niemand rekenschap hoefde af te leggen. Met
zijn retorische gaven betoverde hij velen, maar verloor hij uiteindelijk
zichzelf. Zijn laatste woorden, ‘The horror! The horror!’ getuigen volgens
Marlowe echter van zelfinzicht en dus van een moment van waarheid in het
aangezicht van de dood. Kurtz, de ‘hollow man’ die de Übermensch heeft
uitgehangen, komt tot het inzicht dat de mens in extreme omstandigheden tot het
ergste in staat is.
Heart of Darkness
gaat dus over veel meer dan kolonialisme. Het gaat over de condition humaine,
over het dunne laagje beschaving en over hypocrisie. De kracht van dit korte
verhaal is dat Conrad in een zeer compacte stijl, vanuit verschillende
gezichtspunten, een zeer gelaagd beeld geeft van de mens in extreme
omstandigheden. Als lezer word je meegenomen op een reis naar duisternis van je
eigen hart. Daar wilden de eerste lezers van het verhaal nog niet aan (hen
lukte het nog om zich de diepte van de aanklacht van het lijf te houden), maar
de verschrikkingen van de 20e eeuw maken dat voor 21e
eeuwse lezers onmogelijk. Francis Ford Coppola werkte het verhaal van Conrad om
tot de hallucinerende film Apocalypse Now,
waar de Amerikaanse soldaten in Vietnam op hún manier worden geconfronteerd met
de horror, de horror. Een onvergetelijke film.
De horror zit in ons allemaal, laten we daar geen illusies
over koesteren. Menselijk beschaving legt er hooguit een laagje vernis
overheen. Om van de horror verlost te worden is een bovenmenselijke inspanning
nodig. Conrad helpt me verstaan wat tegen die achtergrond de betekenis van het
woord van Johannes over Jezus is: ‘En het
licht schijnt in de duisternis en de duisternis heeft het niet in haar macht
gekregen.’ (Johannes 1:5).
Geen opmerkingen:
Een reactie posten