Maarten Wisse - Zo zou je kunnen geloven

Op een studiedag over de religieuze aspecten in het werk van Oek de Jong liep ik boekenrecensent Tjerk de Reus tegen het lijf. Hij raadde me het pas verschenen boekje van Maarten Wisse Zo zou je kunnen geloven aan. Volgens mij vind jij dat wel een goed boek, zei hij.

Zo’n gezaghebbend advies kon ik natuurlijk niet naast me neerleggen, dus ik heb het boek meteen aangeschaft en gelezen. En Tjerk had gelijk: ik vind het een goed boek!

Zoals de titel al zegt gaat Maarten Wisse (universitair docent dogmatiek en oecumene aan de Vrije Universiteit) op zoek naar de vraag wat christelijk geloven in deze tijd zou kunnen betekenen.

Onder dat woord ‘betekenen’ moeten we dan ook meteen een dikke streep zetten, want  dat vormt de rode draad van dit boek. Wisse onderzoekt, met vlotte pen en scherpe observaties, om te beginnen hoe in verschillende tradities is gepoogd om betekenis te geven aan het christelijk geloof. En hoe in diezelfde tradities vervolgens ook betekenisverlies optreedt. Het is vooral een onderzoek naar protestantse tradities trouwens – zoals hij zelf meteen toegeeft – maar die houdt hij dan ook stevig tegen het licht. Achtereenvolgens komen aan bod: traditioneel christendom, gemoderniseerd christendom, evangelicaal christendom en buitenkerkelijk christendom. Het aardige is, dat hij voor de manier waarop die tradities betekenis geven aan het christelijk geloof vier liedteksten zocht, die wat hem betreft die betekenis goed samenvatten. Achtereenvolgens zijn dat: God enkel licht (Hervormde Bundel 1938), Omdat hij niet ver wou zijn (Oosterhuis, Liedboek voor de kerken), Heer ik kom tot U (Evangelische Liedbundel) en een medley van vier liederen van Marco Borsato (De bestemming/Was mij/Als rennen geen zin meer heeft/Droom, durf, doe en deel).

Aan de hand van deze liederen maakt Wisse goed zichtbaar en voelbaar wat de sterke betekenisgevende aspecten zijn van die verschillende tradities, maar ook waar in de loop van de tijd betekenisverlies optreedt. Als voorbeeld noem ik het evangelicale christendom. Wat zijn daarvan de sterke kanten? Allereerst de ervaring van Gods aanwezigheid, praktisch en concreet. Verder het aspect van relationaliteit: God is er en hij is er voor jou!  En ook: de kracht van het gebed. ‘Evangelicaal christendom is gebedschristendom.’ Sterke punten allemaal. Waar ligt het betekenisverlies? Om te beginnen bij het uit het zicht raken van de profetische traditie van het Oude Testament, die zich verzette tegen een magisch wereldbeeld. Vervolgens: de vaak al te optimistische kijk op geloven en de stromen van zegen en een zwak zondebesef. En tenslotte:  God en mens worden teveel maatjes, de afstand dreigt te verdwijnen.

Na deze verhelderend rondgang door verschillende tradities gaat Wisse een kader zoeken waar binnen wat hem betreft geloven vandaag  betekenis zou kunnen houden. Verrassend genoeg vindt hij dat kader in een bijzondere kerkdienst die in veel kerken niet (meer) gevierd wordt: de Paaswake, die dienst op de zaterdagavond voor Pasen.  In deze dienst, waar in de vroege kerk de nieuwe gelovigen werden gedoopt en zij voor het eerst avondmaal vierden, vindt Wisse alle elementen waarmee wat hem betreft kan worden uitgelegd wat er gebeurt als je christen wordt.

Wat volgt is een kernachtige beschrijving van de thema’s bekering, doop, kerk, avondmaal en geloofsopvoeding.  In het eerstvolgende hoofdstuk legt hij uit dat bekering in de bijbel inhoudt ‘bekering tot gerechtigheid’ (en dus niet eng is). In het hoofdstuk over de doop laat hij zien hoe juist de kernbetekenis die in de Paaswake zo zichtbaar wordt – dopen als sterven en opstaan met Christus- kan helpen om de betekenis van de dood en opstanding van Jezus te begrijpen. Allemaal korte en kernachtige hoofdstukjes die zeer te denken geven.

Maar waarom vind ik dit nu zo’n goed boek? Heel simpel hierom: Wisse beschrijft precies wat in de afgelopen jaren mijn eigen ontdekkingstocht is geweest. Vanuit mijn taak als missionair predikant in een stedelijke context ben ik steeds op zoek geweest naar een weg om aan zowel zoekers als gemeenteleden de betekenis van het christelijke geloof uit te leggen. Op die weg ontdekte ik dat veel van wat mij vanouds dierbaar was aan betekenis had verloren en dus vroeg om herijking en herbezinning. Mede door de boeken van Stefan Paas (Werkers van het laatste uur) en Robert Webber (de serie Ancient-Future) werd ik op het spoor gezet van de praktijk van de vroege kerk. De manier waarop in de vroege kerk nieuwe gelovigen werden ingewijd in de geheimen van het geloof, met gebruikmaking van de gang van het kerkelijk jaar en de feesten, boden me een vruchtbaar curriculum voor het onderwijs. In die bezinning kwam ik ook op het spoor van twee voor mij onbekende vieringen: de Aswoensdag en de Paaswake. Beide vieringen bleken op voor mij ongekende wijze het hart van het christelijk geloof de belichamen en het was voor mij dan ook een schok van blijdschap toen ik las over de ontdekking de Paaswake van Maarten Wisse. Zijn boek bevestigt mij van een weg die ik ben gegaan, al zoekend, en die me op vergelijkbare wijze als Wisse  bracht bij de kern van wat christelijk geloven zou kunnen betekenen in onze tijd.

Ik ben Tjerk de Reus dankbaar dat hij me op dit boekje heeft gewezen.  En Maarten Wisse ben ik dankbaar, dat hij een boek schreef wat ik zelf had willen schrijven, maar nu kan lezen en aanbevelen.

Maarten Wisse,  Zou zou je kunnen geloven, Franeker 2013-10-24